گزارش جلسه هفتم(5): حمام و سرویس‌های بهداشتی

برهنگی در حمام‌ها و سرویس‌های بهداشتی
مولف کتاب«حجاب شرعی در عصر پیامبر» هم‌چنین به سرویس‌های بهداشتی در زمان پیامبر از دیدگاه قرآن نیز پرداخته‌است.در این بحث با استناد به آیه‌‌ای نتیجه گرفته‌اند که مردم در حمام‌ها و هنگام قضای حاجت برهنه بوده‌اند. آیه‌ی شریفه چنین است:

لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فیها مَتاعٌ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما تَکْتُمُونَ؛  بر شما گناهى نیست که به خانه‏‌هاى غیرمسکونى - که در آنها براى شما استفاده‏‌اى است - داخل شوید، و خدا آنچه را آشکار و آنچه را پنهان مى‏دارید مى‏‌داند (نور: 29)

مولف محترم با استناد به برخی مفسران که مصداق خانه‌های غیر مسکونی را گرمابه و حمام دانسته‌است از آیه برداشت کرده‌است که مردم در محل‌های استحمام برهنه بودند و با این حال چون مکانی عمومی است قرآن از مردم نمی‌خواهد که اذن بگیرند. تنها با توجه به آیاتی که مومنان را امر می‌کند که حفظ فرج نمایند می‌توان لزوم پوشاندن شرمگاه را فهمید:

'گزارش جلسه هفتم(4): وراء الحجرات

وراء الحجرات

دلیل دیگر مولف کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» برای اثبات وضعیت نابسامان پوشش خانه‌ها استناد به آیه‌ای از سوره‌ی حجرات است:«اإِنَّ الَّذینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ؛ کسانى که تو را از پشت اتاقها[ى مسکونىِ تو] به فریاد مى‌‏خوانند، بیشترشان نمى‏‌فهمند(حجرات: 4). ایشان با پیروی از مرحوم بهبودی حجرات در آیه را نه به معنای اتاق‌ و خانه بلکه به معنای پرده‌هایی ساخته شده از الیاف درخت خرما می‌داند که پیامبر بر روی در هر یک از اتاق‌های همسرانش نصب می‌کرد تا منزل را از مسجد و محیط بیرون مجزا کند. در توضیح این مطلب اضافه می‌کند که:

این سخن صحیح می‌نماید زیرا اولا حجر به معنای مانع شدن بوده و در نتیجه حجره می‌تواند عبارت از مانع و حائلی باشد که جلوی اتاق و خانه نصب می‌گردد و مانع بین رهگذران و خانه است و ثانیاً اگر مطابق رای مشهور حجره به معنای اتاق باشد در این صورت وجود واژه‌ی وراء در عبارت «ینادونک من وراء الحجرات» بی‌معنا می‌نماید.

حجره به معنای اتاق نه پرده

و باز هم در استنادهای مولف کتاب، روش غلط استنباط لغوی برداشتی اشتباه از آیات را سبب شده‌است.

گزارش جلسه هفتم(3): المزمّل و المدّثر

با لباس خفتن پیامبر

دلیل دیگری که مولف کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» برای رواج برهنگی درون خانه‌ها ذکر می‌کند، دو آیه‌ی «یا ایها المدثّر» و « یا ایها المزّمل» است. چگونگی استناد به این دو آیه را از قلم مولف می‌خوانیم:

«اگر این آیه و آیه مزمّل را در معنای ظاهری بگیریم در این صورت "با لباس خفتن" ویژگی اختصاصی رسول خدا بود زیرا این هر دو آیه در مقام "تجلیل" از اوست یعنی اگر برهنه نخوابیدن و با لباس خفتن، عادت سایر مردم نیز می‌بود در این صورت این کار امتیازی برای پیامبر نبود و در نتیجه تجلیل مذکور عبث می‌نمود بنابراین برهنگی شبانه‌ی سایرین از این دو آیه قابل استنباط است.»

در ادامه‌ی این مطلب معنی مدثر و مزمل را نیز از تفسیر مجمع البیان طبرسی ذکر می‌نماید. المدثر به معنای المتغطی بالثیاب عندالنوم(کسی که هنگام خواب خود را با لباس می‌پوشاند) و المزمل به معنای المتلفف بالثیاب(کسی که لباس به دور خود می‌پیچد) است.

این استناد مولف نیز دارای اشکال است.مدثر و مزمل به معنای کسی که با لباس خفته‌ است نیست بلکه این دو واژه حالت دیگری را بازگو می‌کنند.

گزارش جلسه هفتم (2): آیه‌ی استیذان

در ادامه‌ی جلسه چند آیه‌ی دیگر از استناد‌های کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» بررسی گردید.

پوشش درون خانه

مولف محترم با استناد به آیه «یاایها الذین آمنوا لیستاذنکم الذین ملکت ایمانکم و الذین لم یبلغوا الحلم منکم ثلاث مرات...» نتیجه می‌گیرد که:

«از استنباطات و اشارات قرآنی بر می‌آید که برهنگی در داخل خانه‌ها رایج و عادی بود. آن‌ها هنگام استراحت نیمروزی جامه را از تن جدا کرده و به استراحت می‌پرداختندد. این وضعیت در مورد شب‌های گرم نیز جاری بود. قرآن در واکنش خود در قبال این وضعیت، واقعیت گرمای آن سرزمین که موجب اصلی این برهنگی بود را پذیرفته و در نتیجه فقط خواسته‌است که هنگام ورود به خانه و استراحتگاه سایرین اذن ورود بخواهند تا آن افراد در صورت لزوم خود را آماده کنند.»

برای نقد این نتیجه کل آیه را با ترجمه آن مرور می‌کنیم:

گزاش جلسه‌ی هفتم(6): حجاب در شعر جاهلی

ر این جلسه هم‌چنین چند بیت از اشعار جاهلی بررسی شد که نشان دهنده‌ی استفاده از پوشیه از سوی زنان در این اشعار است. در این جا تنها به خود ابیات اشاره می‌کنیم:

ذوالرمة

تمام الحج ان تقف المطایا       علی خرقاء واضعة اللثام

الربیع بن زیاد

من کان مسرورا بمقتل مالک        فلیات نسوتنا بوجه نهار

یجد النساء حواسرا یندبنه           یلطمن اوجههن بالاسحار

قدکن یخبان الوجوه تسترا            فالیوم حین برزن للنظار

این علس

ارحلت من سلمی بغیر متاع       قبل العطاس و رعتها بوداع

اذ تستبیک باصلتیّ ناعم           قامت لتقتنه بغیر قناع

المثقب العبدی

ظهر بکلّة و سدلن اخری        و ثقّبن الوصاوص للعیون

عمر بن ابی ربیعة

و لما تفاوضنا الحدیث و اسفرت       وجوه زهاها الحسن ان تتقنعا

سبرة بن عمرو فعسی

و نسوتکم فی الروع بادِ وجوهها       یخلن اماء و الاماء حرائر

در جلسه‌ی آینده به امید خدا فرهنگ پوشش در ادب جاهلی را پی‌می‌گیریم.

گزارش جلسه هفتم(1)

این جلسه آخرین قسمت بحث‌ ما در مورد فرهنگ پوشش زنان در قرآن بود. مقداری نیز درباره‌ی فرهنگ پوشش در ادب جاهلی بحث نمودیم. در بحث اول ادامه‌ی استناد‌های کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» را نقد کردیم. به دلیل اشکال‌های متعددی که مولف محترم در برداشت از آیات داشته‌اند بررسی تمامی این اشکال‌ها ما را از بحث اصلی دور می‌کرد. از همین رو با ذکر چند مورد اصلی بررسی سایر استنادهای این کتاب را به پژوهش دوستان سپردیم.

در کتاب مذکور پس از بررسی واژه‌ای که به خمار اشاره می‌کند آمده‌است: « متن آیه به خوبی گویای این است که تن پوش یا سرانداز مذکور جامه‌ای است نادوخته که قابلیت جابجایی بر روی اندام را دارد.» هم‌چنین بعد از آیه‌ای که واژه‌ی جلباب را در بردارد می‌گوید: « متن آیه‌ حاکی از این است که تن‌پوش و جلباب پارچه‌ای است نادوخته که می‌توان آن را بر روی اندام جابجا کرد و تغییر وضعیت داد. هم‌چنین عدم استفاده‌ی آنان از پیراهن را به نوعی می‌توان از همین آیه به دست آورد.» عجیب‌تر از این دو مورد بیان ایشان بعد از تعبیر «یحفظوا فروجهم و یحفظن فروجهن» است: «متن آیه به گواه تفسیر مشهور موید آن است که زنان و مردان مومن(یعنی حتی پس از ظهور اسلام) برای پوشاندن پایین تنه و شرمگاهشان از ازار یا دامن لباس استفاده می‌کردند و نه شلوار زیرا مطابق آیه می‌بایست مراقب می‌بودند تا اندام موجود در زیر آن در حین حرکت و نشست و برخاست مرود رویت واقع نشود.»

تاریخ جلسه هشتم

جلسه هشتم سه شنبه 92/3/21 در دفتر مطالعات زنان برگزار می‌گردد، ان‌ شاء الله.

معرفی کتاب: Arab Dress

مولف کتاب Yedida Kalfon Stillman  بررسی پوشش مردان و زنان عرب را از دوران باستان شروع کرده، پس از بررسی دوران جاهلیت به دوره‌ی اسلامی می‌رسد. در دوره‌‌ی اسلامی دوره‌ی پیامبر، خلفا، بنی امیه و بنی عباس را بررسی کرده و در ادامه به وضعیت پوشش در دوره‌ی عثمانی می‌پردازد. در آخرین بخش از کتاب او پوشش عرب در دوران معاصر را بررسی می‌کند. استفاده از منابع دست اول در دوره‌های مختلف زمانی، بررسی تحولات اجتماعی مربوط به پوشش و استفاده از منابع غیر مکتوب در پژوهش این کتاب را از آثار دیگر هم‌موضوع متمایز کرده‌است.  فصل اول و دوم کتاب ما را در بحث‌مان یاری می‌کند. کتاب را از این‌جا دانلود کنید.

معرفی کتاب: اصول و روش نگارش دانشگاهی

برای بحث «روش نگارش پژوهش» کتاب دکتر سلطانی با عنوان «اصول و روش نگارش دانشگاهی» مفید است. این کتاب را دانشگاه مفید منتشر کرده‌است. مولف محترم پس از توضیح هر قاعده با ذکر مثال‌هایی به توضیح بیشتر قاعده پرداخته‌است.

گزارش جلسه ششم(3)

بحث دیگری که در جلسه‌ی قبل مطرح شد بررسی «روابط جنسی افسار گسیخته»  در کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» است. استدلال مولف در این کتاب دو مقدمه و یک نتیجه گیری دارد. مقدمه‌ی اول این که در جامعه‌ی عرب زمان نزول قرآن آلودگی جنسی رواج بسیاری داشته‌است. مقدمه‌ی دوم این که در جامعه‌ی که آلودگی جنسی رواج بسیاری دارد قانون‌گزاری در موضوعات ریز پوشش حکیمانه نیست. و نتیجه این که پس در جامعه‌ی عرب زمان نزول نمی‌توان از قرآن انتظار داشت که در مورد پوشش احکام دقیق وجزیی آورده باشد. « حال با توجه به این واقعیت وخیم آیا می‌توان انتظار داشت که مثلاً از لزوم پوشیدگی ساعد و آرنج بانوان در قرآن سخنی آمده باشد؟ آیا در شرایطی که آلودگی و فحشا جنسی در دو قدمی مومنان بود ... می‌توان از قرآن توقع بیان پوشش موی سر یا سرتاسر پا را داشت؟»