گزارش جلسه سوم پوشش در اسلام
بررسی روایات شان نزول اولین موضوع این جلسه بود. نقدهایی که به تدوین روایات نبوی وارد شد به این روایات نیز وارد است. به علاوه، راوی اول بسیاری از این روایات با زمان نزول آیه چندین دهه و گاهی بیش از یک قرن فاصله دارد. در ادامه جلسه مدلی برای تحلیل سندی روایات شان نزول پیشنهاد شد. در این مدل ابتدا روایات با مضمون یکسان در یک دسته قرار میگیرد و سند هر یک شماره میخورد. سپس هر مجموعه سندها به صورت درختواره ترسیم میگردد. اگر اسم شخصی در سند قبلی وجود داشته باشد از همان اسم استفاده میشود. به عنوان مثال، اگر نفر اول دو روایت یک نفر باشد، در این درختواره از یک اسم دو شاخه جدا میشود. این مدل برای تحلیل سند روایت و چگونگی گسترش آن مفید است. میتوان به وسیلهی آن تعداد روایان در هر دورهی زمانی را تشخیص داد. چه بسا از یک مضمون دهها روایت در کتب موجود باشد امّا با این روش روشن گردد که در قرن اول تنها یک روایت موجود بوده و در قرنهای بعدی تعداد راویان زیاد شدهاست.
بحث دیگر جلسه سوم چگونگی گزارش پدیدههای فرهنگی بود. در این گزارشها لازم است تاریخ، مکان جغرافیایی و طبقهی اجتماعی که آن استفاده میکند ذکر شود. این جزییات در تحلیل جامعهی جاهلی و صدر اسلام بسیار اهمیت دارد. تفاوت آداب و رسوم در بین قبایل عرب، تفاوت عرب حجاز و عرب یمن، نزول تدریجی آیات قرآن، تدریجی بودن تشریع پیامبر، تفاوت زندگی مردم در مکه و مدینه، تغییر سریع زندگی مسلمانان پس از پیامبر به دلیل گسترش اسلام از جمله دلایلی است که در تحلیل پدیدههای فرهنگی اثر گذار است.
نکتهی سوم این جلسه دربارهی پژوهش لغوی بود. تفاوت زبان عربی که زبانی اشتقاقی است با زبانهای هندو اروپایی که پیوندی هستند توضیح داده شد. این تفاوت میطلبد که در بررسی واژگان عربی به هیات واژهها نیز توجه داشته باشیم. یکی از خطاهای رایج در پژوهش لغوی در زبان عربی اکتفا نمودن به بررسی ریشهی واژه است. واژهها در طول تاریخ تغییرات مخلتفی را به خود میبینند که چه بسا معنی واژه را از اصل ریشهی آن بسیار دور نماید. در جلسه به واژهی فارسی «دستمال گردن» مثال زده شد که نمیشود به فهمیدن معنای دست و مالیدن معنای این عبارت را فهمید.
نکتهی دیگر دربارهی دقت در استناد به کتابهای لغت بود. استناد باید به کتابهای لغوی معتبر و تا حد امکان نزدیک به زمان متن مورد بررسی باشد. نباید به نقل تنها از این کتابها بسنده کرد بلکه باید گفتههای لغویون را تحلیل نیز نمود.
نکتهی مهمتر در این مورد کافی نبودن استناد به کتابهای لغوی برای پژوهش لغوی است. کتابهای لغوی برخی از ابعاد معنایی را که برای پژوهشگر مساله است بیان نمی کند. این قسمت در جلسه به طور تفصیلی بررسی و به واژههایی مانند خمار، جلباب و ثوب مثال زده شد. در کنار استفاده از کتابهای لغوی لازم است از طریق تحلیل بافتی که واژه در آن به کار رفتهاست به معنای واژه پی برد. این روش علاوه بر نشان دادن معنای واژه، کاربرد معانی متعدد در بافتهای مختلف، بار معنایی واژگان و اطلاعات افزودهی دیگری نیز به دست میدهد. مثالی که در جلسه مورد بررسی قرار گرفت واژهی «باب» بود. با بررسی بافتهایی که این واژه در آن به کار رفته است نشان داده شد که چگونه میتوان اطلاعات بیشتری از این واژه به دست آورد.
آخرین نکته دربارهی پژوهش لغوی توجه به معانی مجازی، کنایهها و تغییرات تاریخی معانی بود. مثال این مطلب واژهی فرج بود. با مثالهای که در جلسه به بحث گذاشته شد احتمال این که این واژه در قرآن به معنای آلت تناسلی نباشد تقویت شد.