پوشش در اسلام

بیان مساله

در یک صورت بندی ابتدایی می‌توان جریان‌های فکری در ایران معاصر را به جریان دینی و غیر دینی تقسیم نمود که جریان دینی خود به سه رویکرد قابل تقسیم است. رویکرد اول جریان سنتی است که در تفسیر گزاره‌های دینی به تغییرات اجتماعی توجهی نمی کند. دو رویکرد دیگر به تغییرات اجتماعی توجه می‌کند با این تفاوت که یکی دین را مرکز عزیمت خود قرار می‌دهد و دیگری تغییرات اجتماعی را. موضوع حجاب برای هر سه‌ی این رویکردها مساله است. ما در این مباحث از رویکرد دوم به موضوع حجاب نگاه می‌کنیم.

موضوع حجاب که از این پس از آن با عنوان پوشش یاد می‌کنیم دارای ابعاد متعددی است که به نظر می‌رسد همه‌ی آن‌های مساله پژوهشی‌ است: تعیین حکم و محدوده‌ی پوشش شرعی، توصیف وضعیت موجود در پوشش شرعی، راه‌کاری فرهنگی، اقتصادی و حقوقی در نهادینه ساختن پوشش شرعی. از بین این ابعاد پوشش موضوع جلسات ما تنها مساله اول است: بررسی حکم و محدوده‌‌ی پوشش در اسلام. بنابراین سوال اصلی ما عبارت است از:

1- حکم و محدوده‌ی پوشش در اسلام چیست؟

برای بررسی این پرسش از بین چهار منبع اصلی قرآن، سنت و عقل تنها بر از دو منبع نخست استفاده می‌کنیم. با توجه به تمایز قرآن از سنت هم از جهت اطمینان از صدور آن و هم جایگاه مرکزی آن در معارف دینی حکم و محدوده‌ی حجاب در قرآن را جدای از سنت تحلیل می‌نماییم.
در بررسی سنت، روایات پیامبر صلی الله علیه و آله را از روایات امامان معصوم علیهم السلام جداگانه تحلیل می‌نماییم. این جداسازی به دلیل نقش محوری روایات پیامبر در شبکه‌ی روایات است. بسیاری از روایات ائمه یا تفسیر روایات پیامبر بوده‌است و یا تصحیح بدفهمی‌های روایات پیامبر و یا پالایش احادیث صحیح و ناصحیح منسوب به پیامبر. با مشخص ساختن موضوعاتی که پیامبر در مورد آن صحبت نموده‌است هم‌چنین می‌توان بحث‌هایی که بر محور آن در بین علمای اسلامی صورت گرفته است نیز ردیابی نمود.
در بررسی پرسش بالا به بررسی فرهنگ زمان تشریع نیز نیازمندیم. در علم فقه و اصول فقه از فرهنگ به عرف تعبیر می‌شود. نیازمندی ما به عرف از سه جهت است. جهت اول در فهم واژگان ادله. جهت دوم در فهم قرینه‌های حالیه برای فهم مدلول ادله و جهت سوم برای اثبات حکم شرعی از طریق سیره متشرعه. چه برای امامان شیعه نقش تشریع قائل باشیم و چه تنها نقش آنان را تفسیر احکام تشریع شده بدانیم بررسی عرف زمان معصومان نیز در فهم روایات آنان ضروری است.

فقهای اسلام در طول تاریخ فقها در موضوع‌‌های مختلف فقهی به موضوع پوشش زنان نیز پرداخته‌اند. بررسی دیدگاه فقها از جهت چگونگی استناد آن‌ها به ادله، آراء مختلف در این زمینه  و مقایسه بین آن‌ها و ارزیابی آن نیز در بحث ما لازم به نظر می‌رسد. در بین مذاهب متعدد اسلامی دو مذهب شیعه و سنت دارای تراث فقهی و روایی مستقلی هستند. پس از این دو مذهب زیدیه نیز دارای تراث قابل توجهی است. در گرد‌آوری آرای فقها به این سه مذهب فقهی به ویژه فقه شیعه توجه می‌شود.

با توجه به این توضیح مختصر برای پاسخ به پرسش بالا پاسخ به پرسش‌های فرعی ذیل ضروری است:

1- فرهنگ زنان یا فرهنگ جنسیتی در عرب جاهلی تا غیبت صغری چه ویژگی‌هایی داشته است؟

2- حکم و محدوده‌ی حجاب در قرآن چیست؟

3- حکم و محدوده‌ی حجاب در روایات پیامبر صلی الله علیه و آله چیست؟

4- حکم و محدوده‌ی حجاب در روایات امامان معصوم علیهم السلام چیست؟

5- دیدگاه فقهای اهل سنت، شیعه و زیدیه درباره‌ی حکم و محدوده‌ی حجاب چیست؟

در جلسه آینده از چارچوب نظری و روش‌شناسی صحبت خواهیم کرد.