گزارش جلسه هفتم(3): المزمّل و المدّثر
با لباس خفتن پیامبر
دلیل دیگری که مولف کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» برای رواج برهنگی درون خانهها ذکر میکند، دو آیهی «یا ایها المدثّر» و « یا ایها المزّمل» است. چگونگی استناد به این دو آیه را از قلم مولف میخوانیم:
«اگر این آیه و آیه مزمّل را در معنای ظاهری بگیریم در این صورت "با لباس خفتن" ویژگی اختصاصی رسول خدا بود زیرا این هر دو آیه در مقام "تجلیل" از اوست یعنی اگر برهنه نخوابیدن و با لباس خفتن، عادت سایر مردم نیز میبود در این صورت این کار امتیازی برای پیامبر نبود و در نتیجه تجلیل مذکور عبث مینمود بنابراین برهنگی شبانهی سایرین از این دو آیه قابل استنباط است.»
در ادامهی این مطلب معنی مدثر و مزمل را نیز از تفسیر مجمع البیان طبرسی ذکر مینماید. المدثر به معنای المتغطی بالثیاب عندالنوم(کسی که هنگام خواب خود را با لباس میپوشاند) و المزمل به معنای المتلفف بالثیاب(کسی که لباس به دور خود میپیچد) است.
این استناد مولف نیز دارای اشکال است.مدثر و مزمل به معنای کسی که با لباس خفته است نیست بلکه این دو واژه حالت دیگری را بازگو میکنند. تزمل به معنای لباس به دور خود پیچیدن است. این مطلب از معنای که در بالا از طبرسی( و در واقع از قتادة) نقل شدهاست هویداست. تدثر نیز به معنای به معنای با لباس خفتن نیست. این فعل با واژهی «دثار» مرتبط است. دثار به لباسی گویند که روی لباسهای دیگر برای گرمای بیشتر یا هدف دیگری میپوشند(لسان العرب، ج4، ص 276). صحاح اللغة علاوه بر این که تدثر را در ارتباط با دثار معنا میکند پیچیدن را هم به آن اضافه مینماید: «و الدِّثار: کلُّ ما کان من الثِیاب فوق الشِعار. و قد تَدَثَّرَ، أى تَلَفّف فى الدِّثار»(ج2، ص 655). روایتی نیز که در شان نزول آیه وارد شدهاست پیامبر را بعد اولین نزول وحی تصویر میکند که حالت رعب گرفته به خدیجه علیها سلام میگوید:«دثرونی دثرونی»(الدرالمنثور، ج6، ص 280).
مرور تفسیر علامه در ذیل آیهی مزمل خالی از لطف نیست:
کلمه" مزمل"- با تشدید زاء و تشدید میم- در اصل" متزمل" بوده، اسم فاعل از باب تفعل (تزمل) است، و معنایش لفافه به خود پیچیده است. کسى که جامه یا چیزى به خود مىپیچد تا بخوابد یا مثلا سرما را دفع کند، آن را" مزمل" مىگویند، و از ظاهر این جمله بر مىآید در آن ساعتى که این سوره نازل مىشده آن جناب جامهاى را به خود پیچیده بوده، از این جهت به" مزمل" مورد خطاب قرار گرفته.
این را بدان جهت گفتیم که کسانى خیال نکنند این خطاب جنبه توبیخ و یا تحسین دارد، بله ممکن است از سیاق آیات استفاده شود که گویا آن جناب در مقابل دعوتش مورد استهزا و اذیت قرار گرفته، و براى خاطر خدا اندوهناک شده، و براى دفع غم و اندوه خود جامهاى به خود پیچیده تا لحظهاى استراحت کند، در این هنگام خطاب شده که اى جامه به خود پیچیده بر خیز، نماز شب بخوان و در برابر آنچه به تو مىگویند صبر کن، همانطور که به عموم مسلمانان سفارش کرده براى مقاوم شدن در برابر ناملایمات از صبر و نماز کمک بخواهند،" اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ" «1» با این دستور به آن جناب فهمانده که باید خود را در مقابل اندوههاى بزرگتر و مصائب تلخ به وسیله نماز و صبر مقاوم سازد، نه به وسیله پیچیدن جامه و خوابیدن(ترجمه المیزان، ج20، ص: 95).
ای کاش مولف محترم به جای برداشت سریع از قرآن و تعجیل در استنادسازی آن درنگ و دقت بیشتری مینمودند.