'گزارش جلسه هفتم(4): وراء الحجرات
وراء الحجرات
دلیل دیگر مولف کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» برای اثبات وضعیت نابسامان پوشش خانهها استناد به آیهای از سورهی حجرات است:«اإِنَّ الَّذینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ؛ کسانى که تو را از پشت اتاقها[ى مسکونىِ تو] به فریاد مىخوانند، بیشترشان نمىفهمند(حجرات: 4). ایشان با پیروی از مرحوم بهبودی حجرات در آیه را نه به معنای اتاق و خانه بلکه به معنای پردههایی ساخته شده از الیاف درخت خرما میداند که پیامبر بر روی در هر یک از اتاقهای همسرانش نصب میکرد تا منزل را از مسجد و محیط بیرون مجزا کند. در توضیح این مطلب اضافه میکند که:
این سخن صحیح مینماید زیرا اولا حجر به معنای مانع شدن بوده و در نتیجه حجره میتواند عبارت از مانع و حائلی باشد که جلوی اتاق و خانه نصب میگردد و مانع بین رهگذران و خانه است و ثانیاً اگر مطابق رای مشهور حجره به معنای اتاق باشد در این صورت وجود واژهی وراء در عبارت «ینادونک من وراء الحجرات» بیمعنا مینماید.
حجره به معنای اتاق نه پرده
و باز هم در استنادهای مولف کتاب، روش غلط استنباط لغوی برداشتی اشتباه از آیات را سبب شدهاست. ما برای فهم واژهای در قرآن در کنار کتابهای لغت قدیم لازم است به کاربرد واژهها در متون آن زمان یا نزدیک به آن زمان مراجعه کنیم. مراجعهی اندکی به این دو منبع(کتابهای لغت قدیم و متون قدیم) نشان میدهد که حجرة به معنای اتاق است نه پرده. در عبارت سهل بن سعد ساعدی صحابی پیامبر واژهی «حجرة النبی» به معنای اتاق به کار رفتهاست:
«و أخرج أحمد و البخاری و مسلم و الترمذی و النسائی عن سهل بن سعد قال اطلع رجل من حجر فی حجرة النبی صلى الله علیه و سلم و معه مدرى یحک بها رأسه فقال لو أعلم انک تنظر لطعنت بها فی عینک انما جعل الاستئذان من أجل البصر و فی لفظ انما جعل الله الاذن من أجل البصر»(الدر المنثور، ج 5، ص 39).
کتابهای لغوی نیز از العین گرفته تا لسان العرب همگی حجرة را به معنای اتاقی درون خانه میدانند. آن قدر این معنا معروف بودهاست که تعدادی از کتابهای لغوی در معنا نمودن این واژه به ذکر این که از ابنیه است و معروف بسنده نمودهاند(معجم مقاییس اللغة، ج2، ص 138و لسان العرب، ج4، ص 168). العین نیز در معنای کلمهی المربد آن را به الحجرة تشبیه میکند: «المربد: شبه حجرة فی کل دار مما یلی المرافق بمنزلة الدار المستدیرة»(العین، ج8، ص 31) مربد اتاقی در خانهها بودهاست که برای نگهداری شتر یا جمعآوری آب استفاده میشدهاست.
بارها در جلسات گوشزد نمودهام که فهم معنای واژه با توجه به ریشهی آن صحیح نیست. این که چون ریشه ح ج ر به معنای منع کردن است پس میتواند حجرة به معنای پرده و مانع باشد ارزش علمی ندارد.
وراء به معنای پس است نه پشت
اشتباه مشابهی در مورد کلمهی وراء رخ دادهاست. ابتدا وراء به زبان فارسی ترجمه شدهاست و چون صدا زدن از پشت خانه معنا ندارد نتیجهگیری شدهاست که حجرة به معنای خانه نیست. معنای وراء را نیز مانند حجرة باید از کتابهای لغت و متون قدیم فهمید. در آیاتی مانند «من ورائه بزرخ الی یوم یبعثون»، « من وراء اسحاق یعقوب»، «احل لکم ماوراء ذلکم»، «فمن ابتغی وارء ذلک فاولئک هم العادون» و آیات دیگر واژهی وراء نمیتواند به معنای پشت باشد. در عبارتی که از عمر نقل است او میگوید: «ان الامة القت فروة راسها وراء الدار» فروه به معنای پوست سر است و مراد او این است که کنیز بدون نیاز به حجاب و قناع میتواند به بیرون از خانه برود. در این حدیث وراء به همراه دار به کار رفتهاست و به معنای بیرون است. در آیهی مورد بحث نیز وراء به معنای پس و بیرون است نه به معنای پشت. در این صورت معنای آیه صحیح است و نیازی به تاویلهای دیگر نیست.