خانم پورسلیمان کتاب‌های عمده درباره‌ی فرهنگ زمان جاهلیت را گردآوری کرده‌اند. این کتاب‌ها را در ادامه ببینید.

برای دریافت فایل این مطلب از این لینک استفاده کنید.

فهرستی ازمنابع فرهنگ جاهلی

1.     البیان والتبیین

نویسنده: ابوعثمان، عمروبن بحر، معروف به "جاحظ 160-255

کتابی در انواع بیان، مواعظ، منتخبی از خطب بلیغ، احوال سخنوران برجسته و مشاهیر اسلام، لطایف، اشعار و ... به زبان عربی. نویسنده آن، عمروبن بحر جاحظ بصری، نویسنده بزرگ عرب می باشد. این کتاب از مهمترین آثار او و از امهات کتب ادبی عرب است.

نکات بلاغی و مسائل علم بیان، بطور پراکنده و بی نظم و ارتباط، در این کتاب زیاد هست ولی اگر بخواهیم آنها را دسته بندی کنیم عمدتا در این چهار عنوان خلاصه می شود:

1.      بحث در صحت مخارج حروف.

2.      در سلامت لغات و دوری از تنافر نامطبوع حروف.

3.      بحث در جلمه و ایجاز و اطناب و رعایت حال مخاطب.

4.      حالات خطیب و هیئت و وضع او.

همچنین حکایات و لطایفی درباره معلمان هست که آنها را بقولی از لطیفه های یونانی گرفته است و نیز بسیاری از اشارات تاریخی و تحلیل فن خطابه و فواید بلاغی در آن گفته شده است.

2.     ادب الکاتب

نویسنده: لابن قتیبة (أبو محمد عبد الله بن مسلم) 213 -276

ساختار اجمالی کتاب

کتاب، شامل مقدمه و چهار بخش که هر بخش به ابوابی تقسیم شده که مجموع آنها 209 باب است. در مقدمه ویژگی های کاتب، چشم انداز فرهنگی، سیاسی را برای نویسندگان آینده با روشی عالمانه ترسیم کرده است. او از جامعه فرهنگی آن زمان انتقاد کرده و می گوید که متاسفانه مردم از ادب گریزان شده و بازار نیکی کساد گشته و دانشمندان گمنام مانده اند.

بخش اول: «کتاب المرفه» شرح و توضیح کلمات و اصطلاحات سخت.

بخش دوم: «کتاب تقویم الید» نحوه نگارش و املاء.

بخش سوم: «کتاب تقویم اللسان» قرائت و تلفظ صحیح کلمات و ترکیبات.

بخش چهارم: «کتاب الابنیه» در باب اشتقاق فعل و اسم.

هر یک از این بخش ها به ابوابی تقسیم شده است. امتیاز این کتاب در اولین قرون هجری قمری کاملا بارز و روشن است که به گفته "ابن خلدون" یکی از چهار کتاب اصلی و اساسی در نوع خود (فن ادب) و یکی از شاهکارهای ادبیات عرب است. ابن قتیبه، این کتاب را به ابوالحسن عبیدالله بن یحیی خاقانی وزیر متوکل و معتمد عباسی، بعنوان اولین اثر خود تقدیم کرد.

3.     عیون الاخبار

نویسنده: لابن قتیبة (أبو محمد عبد الله بن مسلم) 213 -276

کتابی کهن در موضوع تاریخ و اخبار و ادب و موضوعات گوناگون دیگر است. چنانکه از مقدمه کتاب برمی‏آید مؤلف آن را در دفاع از پاکیزگی و اصالت زبان عربی در مقابل موج فسادی که در اثر انتشار لهجه‌ها و نفوذ بیگانگان در فرهنگ عربی رخنه کرده‌است، نگاشته‌است.

کتاب حاوی ابیاتی است که هماهنگ با اخبار وارده در آن گنجانده شده‌است. این کتاب از شخصیت علمی و ادبی و ذوق فراوان مؤلف خبر می‏دهد چنانکه مرجع ارزشمندی در موضوع اخبار و ادب به شمار می‏رود.

کتاب از ده بخش تشکیل می‏شود که عبارتند از: کتاب السلطان، کتاب الحرب، کتاب السؤدد، کتاب الطبائع و الاخلاق المذمومة، کتاب العلم و البیان، کتاب الزهد، کتاب الاخوان، کتاب الحوائج، کتاب الطعام و کتاب النساء.

4.     الکامل للمبرد یا الکامل فی اللغه و الادب والتصریف

نویسنده: ابوالعباس محمد بن یزید الازدی البصری 210 -285

مشتمل بر مباحث ادبی و شرح نکات لغوی و صرفی و نحوی بنا به عقیده ی بصریها و از کتابهای چهار گانه ی اساسی ادب است و می توان گفت در موضوع خود دائره المعارف گونه ای است. چندین بار چاپ شده است.

5.     العقدالفرید

نویسنده: لابن عبد ربه الأندلسی (أبو عمر أحمد بن محمد) متوفی328ه.ق

فهرست برخی عناوین ابواب العقد که به نام گوهرهای گرانبها نامیده شده چنین‌اند: ۱- پادشاهی ۲- جنگ، ۳- بخشش‌ها و دهشها ۴- وفدها ۵- گفتگو با پادشاهان ۶- دانش و ادب ۷- ضرب المثل‌ها.

6.     الأمالی

نویسنده: أبو علی إسماعیل بن القاسم البغدادی القالی الأندلسی متوفی 356

کتاب اساسا لغوی است ولیکن از میان اخبارواشعاروروایات و نامه ها وحکایت ها و... به آنها می پردازدچاپ اول آن درسال 1906م است.

7.     الاغانی

نویسنده: قاضی ابوالفرج اصفهانی

کتاب «الاغانی» دائرة المعارف بزرگی در زمینه شعر و ادب و هنر، قصه و افسانه، انساب و ایام، مثالب قبایل اعراب و موسیقی عرب در عصر جاهلی و بعد از اسلام و نیز دوران اموی و زمان اول عباسیان است. این کتاب از منابع مهم برای تاریخ تطور و تحول شعر و موسیقی در زبان عربی و همچنین سند اصالت موسیقی ایرانی در فرهنگ عربی است و چون موضوعات کتاب بسیار وسیع و گسترده است، لذا بحث هائی از قبیل اوضاع اجتماعی، فرهنگی و زندگی درباری و مردم عادی و شهری و صحرایی، آداب و خلقیات و عادات عرب، در لابلای کتاب آمده است. نویسنده آن "قاضی ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی" نویسنده و ادیب، در قرن چهارم هجری قمری است

کتاب در 21 جلد و براساس صد ترانه (صد آواز) که مغنیان بزرگ مانند ابراهیم موصلی و اسماعیل بن جامع سهمی و... برای هارون الرشید خلیفه عباسی در سالهای 169 - 193 و الواثق بالله، خلیفه عباسی 227- 232 انتخاب و مورد تایید شده بود آغاز و سپس شرح و توضیح هرکدام داده شده است.

- اشعار و آوازهای زبان عربی که با اشعار دیگر سازگار بوده در قسمت های بعدی کتاب اضافه شده است.

- شرح احوال و انساب شاعران، موسیقی دانان، سرایندگان، نوازندگان و بزرگانی که نامشان به مناسبتی در کتاب آمده است.

- اشعار و آوازهای مشهور که شعر یا آهنگ آن به یکی از خلفا یا خانواده او مربوط می شد و به این ترتیب زندگینامه نزدیک به 400 نفر از شاعران عرب در «اغانی» درج شده است.

- بخش هایی راجع به اجتماع، فرهنگ و زندگی، مسائل خانواده، چگونگی ازدواج، تربیت فرزند و طرز معیشت عامه مردم به خصوص موالی و غلامان، کتاب را شامل می شود

8.     زهر الاداب و ثمر الالباب

نویسنده: ابواسحاق ابراهیم بن علی الحصری‌القیروانی متوفی 453

نویسنده در این کتاب به آداب اجتماعی زمان گذشته که ازطرف مردم پذیرفته شده بود ونیز به اداب تجارت و.... می پردازد.

چاپ اول آن درسال1940 میلادی است.