نقد حجاب شرعی در عصر پیامبر از آقای سوزنچی

حجت الاسلام حسین سوزنچی در مقاله‌ای کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر را نقد محققانه‌ای نموده‌اند. نقد ایشان را از این‌جا دریافت نمایید.

نقد سوم؛ مؤلف محترم اخلاق علمی را رعایت کند

این سومین نقدی است که مهرخانه در نقد «حجاب شرعی در عصر پیامبر» منتشر نموده‌است.

نقد سوم؛ مؤلف محترم اخلاق علمی را رعایت کند

آخرین نکته نقد پیشین رعایت نکردن اخلاق علمی در پژوهش«حجاب شرعی در عصر پیامبر» است. وعده داده بودم که در نقد حاضر نمونه‌هایی برای آن ذکر کنم.

اخلاق علمی اقتضا می‌کند که در رجوع به منابع، همه‌ داده‌ها ذکر شود؛ چه آنها که موافق فرضیه‌ پژوهش‌گر است و چه داده‌های مخالف. در پژوهش حاضر این نکته رعایت نشده ‌است. مؤلف در بحث توصیف خانه‌های مکه و مدینه نقل قول‌های متعددی ذکر می‌نماید تا نشان دهد که خانه‌های آن زمان فاقد درهای امروزی بوده ‌است و از آن نتیجه می‌گیرد که مردم نسبت به تفکیک حوزه‌ خصوصی از حوزه‌ عمومی حساسیتی نداشته‌اند(ص 162-169). ایشان پس از ذکر برخی اقوال در یک جمله به قول مخالف نیز اشاره می‌نماید، ولی به ادله‌ این قول اشاره‌ای نمی‌کند:

                                                            

نقد دوم؛ مؤلف محترم به نوع منابع مورد استفاده کم‌توجه است

مقاله زیر دومین نقد به کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» است که مهرخانه آن را منتشر کرده‌است:

در نقد گذشته گذرا به روش پژوهش در کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» پرداخته، ابهام در فقهی یا تاریخی بودن آن را اولین اشکال برشمردم. همچنین اهمیت بررسی اسناد گزارش‌های تاریخی را گوش‌زد کرده، به نپرداختن مؤلف به این مسئله اشکال نمودم. مسئله‌ دیگری که در پژوهش‌های اسنادی توجه به آن لازم است منابعی است که پژوهش‌گر به آن‌ رجوع می‌کند. وظیفه‌ پژوهش‌گر هنگام جمع‌آوری داده‌ها تهیه فهرست منابع معتبر و تقسیم‌بندی آنها با توجه به ارزش اسنادی است. ابعاد مختلفی از این مسئله در این پژوهش مغفول مانده‌است که نمونه‌هایی از آن را در ادامه می‌آورم.

مناظره مکتوب درباره‌ی کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر

سایت مهرخانه مناظره مکتوبی بین مجید دهقان و امیر ترکاشوند درباره‌ی کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر شروع کرده‌است. اولین نقد در پی می‌آید.

نقد اول: مولف محترم نوع پژوهش را مشخص کند

ابتدای سال 90 کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» در فضای مجازی منتشر شد. مؤلف محترم گرچه در ابتدای کتاب توجه می‌دهد که «این کتاب فقط برای استفاده و بررسی شما محقق دینی عرضه شده‌است»، اما در جایی که قفل‌های چند میلیونی نرم‌افزاری کم‌می‌آورد تکلیف این جمله مشخص است. دو سالی که از انتشار کتاب می‌گذرد، واکنش‌های گوناگونی را به همراه داشته‌است؛ از تحسین کتاب و تمجید مؤلف محترم گرفته تا نفی و انتقاد. دری که مهرخانه در این جا گشوده‌است به گونه‌ای متفاوت‌است. مناظره‌ مکتوب این حسن را دارد که به هر دو طرف مجال مطالعه می‌دهد، فرصت بیشتری برای طرح مطالب گسترده‌تری فراهم می‌کند و از جدل و بداخلاقی‌هایی که آفت مناظره شفاهی می‌شود به دوراست. از مهرخانه ممنونم که این در را گشود.

حجاب شرعی در عصر پیامبر در بوته نقد

این مقاله را نیز مهرخانه در ضمن پرونده حجاب منتشر کرده‌است.
حجاب شرعی در عصر پیامبر در بوته نقد

مدتی است در فضای مجازی تحقیقی با عنوان "حجاب شرعی در عصر پیامبر" منتشر شده است که نویسنده آن تلاش فراوانی انجام داده است تا اثبات نماید حدود حجاب مورد نظر شرع مقدس اسلام چیست و در این راستا منابع بسیاری را مورد مطالعه و بهره‌برداری قرار داده است که از زوایای مختلف قابلیت بررسی دارد. بر همین اساس برخی از اشکالات تحقیق "حجاب شرعی در عصر پیامبر" را از زاویه روش‌شناسی، فقهی، تفسیری و تاریخی مطالعه خواهیم کرد.

نخست: روش‌شناسی
برای قضاوت منصفانه در مورد هر پژوهشی ابتدا باید شاخصه‌های آن را بشناسیم و شاخصه‌های مهم هر تحقیق عبارتند از:
الف- عنوان تحقیق: نخستین شاخصه، عنوان تحقیق است. این‌که عنوان تحقیق «حجاب شرعی در عصر پیامبر» یا «حجاب در عصر پیامبر» باشد بسیار تفاوت دارد و در روند علمی بحث تأثیرگذار است. نویسنده محترم در عنوان تحقیق و گاه لابلای تحقیق (صفحه 33) تعبیر «حجاب شرعی در عصر پیامبر» را بکار می‌برد و گاه از تعبیر «حجاب در عصر پیامبر» (صفحه 12) استفاده می‌کند که یک بحث صرف تاریخی است.

بررسی احوال راویان حدیث عصر پیامبر(ص): تحقیق کلاسی

گروه چهارم در تحقیق خود به زندگی راویان معروفی که در عصر پیامبر نقل روایت می‌کرده‌اند پرداخته، در مورد هر یک توضیحاتی آورده‌اند. شناخت میزان مصاحبت این افراد با پیامبر، جایگاه او در نزد پیامبر و در جامعه‌ی اسلامی زمان پیامبر،موضع‌گیری او در حوادث مختلف پس از فوت پیامبر می‌تواند در تحلیل روایات نبوی که از عامه نقل شده‌اند فواید فراوانی دارد. متن این تحقیق را از اینجا  دریافت کنید.

گزارش جلسه چهارم

در جلسه چهارم پس از مروری بر بحث‌های گذشته که در بخش مقدمه طرح کلی می‌گنجد اولین عنوان طرح کلی را شروع کردیم: « فرهنگ پوشش از زمان جاهلیت تا نیمه قرن سوم هجری». در ابتدا منابع این موضوع با توضیح مختصری درباره‌ی هریک معرفی شد. قرآن، روایات و منابع ادبی سه دسته منبع مهم در این زمینه‌ هستند. سپس نکاتی درباره‌ی روش فهم فرهنگ پوشش از این متون بیان شد. مهم‌ترین این نکات نگاه به واژگان و عبارت‌ها به عنوان منبعی تاریخی است. واژه‌ای که در یک فرهنگ برای معنایی وضع می‌شود با سطح آگاهی آن فرهنگ تناسب دارد. می‌توان از تحلیل واژه به این سطح آگاهی و تا حدودی به نحوه‌ی مواجهه‌ی فرهنگ با مدلول آن واژه پی برد.

نکته‌ی دیگر درباره‌ی روش فهم فرهنگ از متن دقت در واژگان همنشین است. واژه‌های مختلف بر اساس تناسبی که با هم دارند کنار هم دیگر قرار می‌گیرند. مثالی که این جا برای این موضوع مطرح می‌کنم بازی جورچین است. علاوه بر این که از تصویر روی هر قطعه می‌توان قطعه‌ی همنشین آن را پیدا کرد از شکل هر قطعه هم می‌توان به این مطلب پی‌برد. به عنوان مثال در آیه‌ی « لاتفتح لهم ابواب السماء» یک راه فهمیدن معنای باب مراجعه‌ به منابع لغت عرب است. راه دیگری که در این جلسه بر آن تاکید شد دقت در واژه‌ی همنشین آن «بازشدن» است. از این واژه‌ی هم‌نشین می‌توان فهمید که باب در آن زمان وسیله‌ی بستن بوده نه چیزی مانند چارچوب در.

در ادامه جلسه آیاتی از قرآن در ارتباط با فرهنگ پوشش بررسی شد.

گزارش جلسه سوم پوشش در اسلام

بررسی روایات شان نزول اولین موضوع این جلسه بود. نقدهایی که به تدوین روایات نبوی وارد شد به این روایات نیز وارد است. به علاوه، راوی اول بسیاری از این روایات با زمان نزول آیه چندین دهه و گاهی بیش از یک قرن فاصله دارد. در ادامه جلسه مدلی برای تحلیل سندی روایات شان نزول پیشنهاد شد. در این مدل ابتدا روایات با مضمون یکسان در یک دسته قرار می‌گیرد و سند هر یک شماره می‌خورد. سپس هر مجموعه سند‌ها به صورت درختواره ترسیم می‌گردد. اگر اسم شخصی در سند قبلی وجود داشته باشد از همان اسم استفاده می‌شود. به عنوان مثال، اگر نفر اول دو روایت یک نفر باشد، در این درختواره از یک اسم دو شاخه جدا می‌شود. این مدل برای تحلیل‌ سند روایت و چگونگی گسترش آن مفید است. می‌توان به وسیله‌ی آن تعداد روایان در هر دوره‌ی زمانی را تشخیص داد. چه بسا از یک مضمون ده‌ها روایت در کتب‌ موجود باشد امّا با این روش روشن گردد که در قرن اول تنها یک روایت موجود بوده و در قرن‌های بعدی تعداد راویان زیاد شده‌است.

بحث دیگر جلسه سوم چگونگی گزارش پدیده‌های فرهنگی بود. در این گزارش‌ها لازم است تاریخ، مکان جغرافیایی و طبقه‌ی اجتماعی که آن استفاده می‌کند ذکر شود. این جزییات در تحلیل جامعه‌ی جاهلی و صدر اسلام بسیار اهمیت دارد. تفاوت آداب و رسوم در بین قبایل عرب، تفاوت عرب حجاز و عرب یمن، نزول تدریجی آیات قرآن، تدریجی بودن تشریع پیامبر، تفاوت زندگی مردم در مکه و مدینه، تغییر سریع زندگی مسلمانان پس از پیامبر به دلیل گسترش اسلام از جمله دلایلی است

گزارش جلسه دوم پوشش در اسلام

اولین موضوعی که در جلسه بررسی شد چگونگی تدوین روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و اعتبار استناد به آن در فقه و علوم دیگر بود. بیش از یک صد سال عمده‌ی روایات پیامبر به صورت شفاهی نقل شد و در نیمه قرن دوم به کتابت در آمد. منع از تدوین حدیث که از سوی خلیفه‌ی اول، دوم و سوم و سپس تا دوران عمر بن عبدالعزیز پی‌گیری شد علت اصلی وقوع تحریف در روایات پیامبر است. این تحریف در همه‌ی اقسام آن چه تحریف به جعل، تحریف در موضع و چه تحریف به حذف و زیاده در روایات پیامبر رخ داد. علاوه بر تحریف

طرح درس جلسه دوم

موضوع بحث: چهارچوب نظری و روش در بررسی پوشش زن در اسلام

عناوین بحث:

1- ارزش تاریخی و فقهی روایات پیامبر صلی الله علیه و آله در کتب اهل سنت.
2- ارزش تاریخی و تفسیری روایات مطرح در کتاب شان نزول.
3- ارزش و موارد استفاده از عرف یا فرهنگ در پژوهش فقهی.(در جلسه قبل به اختصار به بحث گذاشته شد)
4- نکاتی در مورد روش پژوهش در مطالعات تاریخی عرب جاهلی و صدر اسلام
5- روش پژوهش لغوی در واژه‌های قرآن و روایات
6- ذکر نمونه‌هایی از اشتباه‌های روشی در بحث از پوشش در اسلام